13 Mart 2009

Erkeklik öldü mü?

Hücrelerimizin her birinin birer çekirdeği ve 22 otozom (autosome) kromozom çifti vardır. Otozom kromozomların eşeysel seçilimde rolleri yoktur. Bu yazıyı okuyan siz okuyucuların çoğunda iki tane eşey kromozom bulunur. Dişilerin iki X kromozomu vardır. Bu X kromozomları yaklaşık 155 milyon nükleotit uzunluğundaki iki büyük DNA molekülünden oluşur. Erkekler farklıdır, bir tane X kromozomları ve daha küçük bir Y kromozomları vardır. Y kromozomunun uzunluğu yalnızca 50 milyon nükleotit kadardır. X kromozomunda binin üzerinde gen vardır, buna karşın Y kromozomu gen açısından fakirdir (27). Y, X'e göre oldukça küçük (beşte bir büyüklüğünde) olmasına karşın, erkek eşeyinin saptanmasında ve gelişiminde önemli rolü vardır. Buna karşın erkeklerin çoğu Y kromozomunun yavaş yavaş bozulduğunu bilmezler.

İnsan genomundaki X ve Y kromozomları

Memelilerin Y kromozomu, kökeninde, kromozomların yaşam tarzı açısından son derece normaldi. Hatta 100 milyon yıl kadar önce memelilerin ortak atasında Y kromozomu, bugünkü X kromozomuna büyük bir olasılıkla çok benziyordu. Ama birden ters bir şey oldu. Bu belki de Y kromozomunda bulunan bir genin düzenlenmesindeki bir değişiklik ya da mutasyondu. Bu mutasyonun memelilerde eşeysel seçilimin denetimini değiştiren bir etkisi oldu. Her ne olduysa, erkek ve dişi arasındaki cenin gelişim farkının saptanmasında rol oynayan anahtarlarda değişiklikler oldu. Bundan dolayı Y kromozomu diğer kromozomlarla iletişim kurma yetisini kaybetmeye başladı. Bir başka deyişle, Y kromozomu genomdaki diğer kromozomlarla çift oluşturma ya da karışma yetisini kaybetti. "Yeniden karışım" yetisinin kaybı, bu kromozomun, genlerindeki zararlı mutasyonları dengeleme yetisini ortadan kaldırdı. Zira "yeniden karışım", bir organizmanın seçilim değerine zararlı etkileri olan mutasyonları, kromozomların karşılıklı olarak düzeltmelerinin etkili bir yöntemidir.

Karışma azaldıkça, Y kromozomundaki genler ya genomda kayboldular ya da diğer kromozomlara geçtiler. Böylece bir zamanlar binlerce genden oluşan Y kromozomundaki gen sayısı, insanlarda yalnızca 27 gene düştü. Diğer memelilerin Y kromozomlarındaki gen sayısına bakarak, bu kromozomumuzdaki gerilemeyi kolayca görebiliriz.

Zaman geçtikçe bütün bunlar Y kromozomu için kötü bir haber oluşturuyor, çünkü eğer kayıp bu şekilde devam ederse, sonunda Y kromozomu insan genomunda ortadan kalkacak. İnsan genetiğinin gurularından Oxford Üniversitesinden Brian Skyes, şu anki doğum oranlarına bakarak, Y kromozomundaki bu gerilemeyle ilgili olarak, 5.000 nesilde ya da yaklaşık 125.000 yılda %99 azalma olacağını öngörüyor. Skyes insan genomunun, erkekliği ya da dişiliği saptama donanımının değişeceğini öngördü. Öyle ki, ya erkek eşeyinin saptanması başka bir kromozomda olacak, ya da erkekler için en kötü olasılık, erkekliğin saptanışının insan genomunda tamamen kaybolmasıyla erkek eşeyi insanlarda tükenecek. Bu tuhaf senaryoda insanlar eşeysel olarak üreyemeyecekler, zira yalnızca dişi eşey var olacak.

Her şeye karşın, şu anda Y kromozomuna sahibiz, ve bu kromozom Dünya üzerinde popülasyonlar arasındaki dağılımı anlamamız açısından güçlü bir gereç oluşturuyor.

Kaynak
Human Origins, De Salle & Tattersal, Texas A&M University Press
Hall of Human Origins, American Museum of National History

2 yorum:

Adsız dedi ki...

ee nasıl yani? bu kaybolma sürecinde tek sorun günün birinde erkeklerin yok olacağı mı? yani yok olana kadar kaybedilen genler hiçbir sorun yaratmayacak mı? ya da bu güne kadar yaratmamış mı?

Evrim Olgusu dedi ki...

Erkekteki X kromozomunun yedeği olmadığı için, sözgelimi X kromozomunun distrofi geninin mutasyona uğraması, distrofi hastalığınına yol açar (erkek çocuklarda görülen bu hastalık çocuğu küçük yaşta tekerlekli sandalyeye bağlar, 20'li yaşlarda nefes almaya yarayan kaslarda felç yaparak ölüme neden olur.) Benzer biçimde hemofoli ve bağışıklık mekanizmasının ciddi biçimde güçsüzleşmesi (combined immune defficiency) gibi pek çok diğer yaşamsal tehdit oluşturan hastalıklar X-bağlantılıdır, ve çoğunlukla erkek çocuklarda görülür. Kadında X kromozomu, karşılığı olan diğer X ile karışabilirken, bu kromozomdaki genlerin çoğu Y ile karışamaz. X ve Y bir zamanlar aynı kromozom olmalarına rağmen, evrim, birbirleriyle DNA alışverişinde bulunma yetilerini giderek ortadan kaldırmıştır.

Buna rağmen Syke'ın karamsarlığını paylaşmayan pek çok bilim adamı da vardır. Y kromozomundaki bazı genlerin sperm üretimi için önemi vardır, bunların mutasyonu sonucunda erkek kısır kalacağından, bu hatalı genler doğal seçilim sonucu ortadan kalkar, yani genetik havuzdaki Y kromozomları bozulmamış olur. 2003 yılında Y kromozomunda palindromlara (tersinden de aynı şekilde okunabilen kelimelere) dayalı bir hata düzeltme mekanizması keşfedilmiş, aslında genetik gerilemenin sanılandan çok daha yavaş olduğu ortaya çıkmıştır. Buna rağmen gerileme yavaş da olsa devam edecektir.